Sức mạnh quân đội Ukraina khi chiến đấu chống lực lượng ly khai ở Donesk

Lời dẫn: Với các bạn quan tâm đến tình hình chiến sự ở Ukraina thì thông tin cụ thể về lịch sử hình thành cũng như thực lực của các đơn vị tham chiến chắc chắn sẽ là thông tin bổ ích. Để đáp ứng nhu cầu chính đáng này, Google.tienlang xin giới thiệu bài viết trên báo "Hành tinh Nga" qua lời dịch của dịch giả Đỗ Ngọc Inh đăng trên Tạp chí Giáo dục Quốc phòng- An ninh dưới đây.

======

Đã bước sang tháng thứ tư các lực lượng vũ trang Ukraine tiến hành những hoạt động chiến đấu trên lãnh thổ khu vực Đông Nam nước này. Báo “Hành tinh Nga” cố gắng lý giải, thực chất đạo quân đang tham gia cuộc nội chiến là gì.

Các quân nhân Ukraine trên trận địa tại khu vực thành phố Serversk. Ảnh: Gleb Garanhich/Reuters

Kiev đã có thể nhanh chóng tái tổ chức một quân đội có khả năng chiến đấu và khôi phục tổ hợp công nghiệp quân sự, nhưng có lẽ tới mùa thu đất nước sẽ “rệu rã” vì chiến tranh

Nằm sâu trong hậu phương của Ukraine

Vào thời Liên Xô khu vực Đông Nam nước CHXHCNXV Ukraine nằm sâu trong hậu phương. Trên lãnh thổ các tỉnh Donesk và Lugansk chỉ bố trí duy nhất 1 sư đoàn BBCG, mà sau đó đã bị giải thể vào thập niên 80, ngay sau khi ông Gorbachov tuyên bố cắt giảm lực lượng quân đội Xô viết. Năm 1990, sư đoàn BBCG số 254 từ Hungary rút về nước đã đứng chân tại Lugansk và thành phố Archemovsk thuộc tỉnh Donesk. Trong quá khứ đây là một trong số những sư đoàn đầu tiên của quân đội Xô viết có số lượng cán bộ và chiến sỹ được tặng thưởng danh hiệu Anh hùng Liên Xô trong những năm Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại nhiều nhất. Vào thời điểm rút quân khỏi Hungary về khu vực Donbas sư đoàn có 347 xe tăng và pháo tự hành, 471 xe chiến đấu bộ binh BMP và xe bọc thép chở quân BTR, và vì thế là sư đoàn mạnh nhất của lục quân Ukraine theo mẫu biên chế năm 2014.

Sau khi Liên Xô tan rã, quân đội Ukraine dù được thừa hưởng di sản to lớn vẫn tồn tại một cách lay lắt. Sư đoàn 254 đóng quân tại 2 tỉnh Donesk và Lugansk đã bị giải thể năm 2001. Ngay từ năm 1995 nhà trường quân đội duy nhất tại thành phố Donesk – Trường cao đẳng quân chính Donesk của bộ đội công binh và thông tin liên lạc đã đóng cửa.

Tại thành phố Lugansk (trước năm 1990 được gọi là Voroshilovgrad) vào thời điểm Liên Xô tan rã cũng có một đơn vị quân đội lớn đứng chân – đó là lữ đoàn pháo chống tăng số 182. Binh đoàn chống tăng duy nhất Ukraine được thừa kế từ Liên Xô này, trước năm 2001 đã được rút gọn xuống trung đoàn và thực sự mất đi giá trị quân sự đáng kể. Các hạng mục công trình của nó tại Lugansk bị bỏ hoang, ở đó người ta bố trí các garage và bãi rửa xe ô tô “Fortune”.

Một thời tại Lugan từng có Trường cao đẳng Không quân nổi tiếng toàn Liên bang, đào tạo phi công cho không quân chiến lược tầm xa. Nhưng một nước Ukraine độc lập không cần tới những máy bay có khả năng ném bom New York, và ngôi trường này đã chấm dứt sự tồn tại của mình ngay từ năm 1993.

Bước sang năm 2014 trong biên chế lục quân Ukraine có 18 lữ đoàn (2 lữ tăng, 8 lữ BBCG, 4 lữ đổ bộ – cơ động đường không, 1 lữ tên lửa và 3 lữ pháo binh). Đó là tất cả những binh đoàn tại nước Ukraine độc lập còn duy trì được phần nào khả năng hoạt động và cơ động khi có mệnh lệnh chiến đấu. Nhưng không có một lữ đoàn nào trong số 18 lữ đoàn của quân đội Ukraine bố trí trên lãnh thổ 2 tỉnh Donesk và Lugansk.

Trước cuộc xung đột quân sự, bùng nổ vào tháng 4 năm 2014 có một vài binh đội quân số không lớn và không có khả năng chiến đấu, thuộc biên chế của Bộ chỉ huy tác chiến phương Nam Lục quân Ukraine, đóng trên lãnh thổ 2 tỉnh Donesk và Lugansk. Nhưng trên thực tế về mặt quân sự trên lãnh thổ 2 tỉnh nói trên chỉ ghi nhận được một cách rõ ràng hoạt động của nhà máy sản xuất đạn Lugansk và các căn cứ bảo quản tài sản quân sự cũng đóng tại TP Lugansk và làng Malinovka tỉnh Donesk. Nhưng nếu thời Liên Xô tại nhà máy đạn Lugansk có 18 nghìn người từng làm việc, thì từ thập niên 90 các đơn đặt hàng sản phẩm quân sự thực tế đã không còn, số lượng công nhân giảm đi nhiều lần, nhà máy chủ yếu sản xuất tiền xu cho hệ thống tiền tệ của Ukraine, đạn dùng cho súng thể thao, súng săn và đồ lưu niệm.

Hạng mục công trình kỳ lạ nhất trên lãnh thổ Donbass là những kho bảo quản dài hạn nằm cách Donesk 70 km. Ở đây ngay từ thời Liên Xô trong các hầm mỏ của thị trấn Soledar đã cất giữ trên 1 triệu đơn vị vũ khí bộ binh thời Chiến tranh thế giới lần thứ nhất và Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, gồm các loại kỳ dị như “Schmeiser” MP – 38/40 của Đức, súng máy “Maksim” và “Luxe”.

  
Chốt kiểm soát của các quân nhân Ukraine tại tỉnh Donesk. Ảnh: Maksim Blinov/RIA Novost

Lính đổ bộ chống “các phần tử ly khai”

Cuộc xung đột dân sự tại Donbass nổ ra đã làm thay đổi một cách rõ nét hoạt động đồn trú của quân đội Ukraine. Lực lượng có khả năng cơ động – các bộ phận của lữ đoàn đổ bộ đường không số 25 đóng gần các khu vực nổi dậy của 2 tỉnh Donesk và Lugansk nhất, từ Dnhiepropetrovsk được ném tới đó.

Thực ra, lữ đoàn này của Ukraine là chị em ruột với sư đoàn đổ bộ Nga ở thành phố Ivanovo – cả 2 đều có nguồn gốc từ sư đoàn đổ bộ đường không cận vệ số 98 của Liên Xô, trước năm 1998 đã chiến đấu tại Afghanistan. Năm 1993 các binh đội của sư đoàn này đã di chuyển từ Odessa về các tỉnh Ivanovsk và Kostromsk của Nga, và phần còn lại của nó ở Ukraine được phiên chế thành sư đoàn cơ động đường không đầu tiên trong lực lượng vũ trang của nhà nước Ukraine độc lập. Vào năm 2003 do không đủ ngân sách, sư đoàn này bị giải thể, còn các binh đội tốt nhất của nó được rút gọn thành lữ đoàn ĐBĐK độc lập số 25.

Lữ đoàn ĐBĐK số 25 được coi là một trong những đơn vị tốt nhất trong quân đội Ukraine, một số cán bộ của nó đã được thực tập tại Fort Bregg, trung tâm huấn luyện lính đổ bộ và đặc nhiệm “mũ nồi xanh” nổi tiếng của Mỹ. Lữ đoàn cũng đã từng tham gia tập trận chung với các quân nhân sư đoàn ĐBĐK số 82 của Mỹ tại thao trường Rovensky.

Nếu sư đoàn ĐBĐK từ Ivanovo của Nga đã từng chiến đấu tại Chesnya và Nam Osetia, thì người em gái Ukraine của nó từ Dnhiepropetrovsk đã phải bắt đầu cuộc chiến tại khu vực Donbass. Quả thật, sự khởi đầu về mặt quân sự không thật thành công – các bộ phận của lữ đoàn 25 ngày 26 tháng 4 năm 2014 kéo vào thành phố Kramatorsk, đã bị các cư dân địa phương tay không tấc sắt bao vây. Các chiến sỹ đổ bộ đường không rõ ràng không muốn chiến đấu với đồng bào mình. Theo những đánh giá  khác nhau, có từ 6 đến 12 xe chiến đấu của lữ đoàn đã chạy sang phe “ly khai”, còn lính đổ bộ đường không đã quay về địa điểm đóng quân tại Dnhiepropetrovsk.

Sang ngày hôm sau, 17 tháng 4 năm 2014 quyền tổng thống Ukraine Aleksandr Turchinov tuyên bố: “Lữ đoàn ĐBĐK độc lập số 25, mà các quân nhân của nó đã thể hiện sự hèn nhát và để mất vũ khí sẽ bị giải thể, những quân nhân có tội trong vụ việc này sẽ phải chịu trách nhiệm trước tòa án”. Nhưng tại Ukraine còn lại quá ít các binh đoàn, có khả năng rời khỏi doanh trại của mình. Mệnh lệnh về việc giải thể lữ đoàn 25 đã được bãi bỏ và các quân nhân của nó hiện đang tham gia chiến dịch chống khủng bố – như cách Kiev chính thức đặt tên cho cuộc nội chiến tại Donbass.

 Lính ĐBĐK Ukraine bị cư dân địa phương bao vây tại Kramatosk ngày 16 tháng 4 năm 2014. Ảnh: Mikhail Poluev/ITAR-TASS

Tình trạng kỹ thuật và huấn luyện quân sự của các lực lượng vũ trang Ukraine trong những năm độc lập ở mức độ rất kém. Nỗ lực đưa các binh đội rời khỏi doanh trại bắt đầu ngay từ những ngày đầu tháng 3 năm 2014, khi Crưm thần tốc gia nhập thành phần LB Nga. Nhiều xe chiến đấu không nổ máy được, các phương tiuện truyền thông vào thời điểm đó đã ghi nhận hàng loạt sự cố và các vụ hỏa hoạn tại các binh đội Ukraine, liên quan tới trục trặc của các phương tiện kỹ thuật mà người ta cố gắng bắt buộc hoạt động.

Có lẽ, tại Kiev không một ai coi nỗ lực đối đầu vũ trang với nước Nga là chuyện nghiêm túc vì Ukraine rõ ràng là không có khả năng. Nhưng những cố gắng được phát động từ đầu tháng 3 năm 2014 nhằm chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu các binh đội Ukraine sau 1,5 tháng đã cho thấy kết quả của mình. Và tới cuối tháng 4 năm 2014 Kiev đã điều động được một cụm quân lớn theo chuẩn độ của Ukraine tới Donbass.

Ngày 24 tháng 4 năm 2014 cơ quan báo chí Bộ ngoại giao LB Nga và bộ trưởng quốc phòng Sergey Shoigu trong quá trình họp báo trước hội nghị giao ban của Bộ quốc phòng đã công bố những số liệu về cụm quân Ukraine tại khu vực Donbass như sau – 11 nghìn quân nhân, gần 160 xe tăng chiến đấu chủ lực, hơn 230 xe chiến đấu bọc thép, ít nhất 150 hệ thống pháo binh và “một số lượng lớn máy bay”. Dường như các số liệu này gần đúng với thực tế – trong điều kiện nội chiến công tác bảo mật khó có thể được chấp hành tốt, mà các cơ quan mật vụ Nga có đủ phương tiện kỹ thuật để quan sát tình hình tại Khu vực Đông Nam Ukraine  với địa hình bằng phẳng và không quá rộng lớn.

Trong vòng 2 tháng, từ tháng 4 tới tháng 6, tổng số quân của cụm lực lượng Kiev tại khu vực Donbass đã tăng lên gấp mấy lần. Không ai công bố những số liệu chính thức, nhưng theo những nhận định khác nhau, lực lượng chiến đấu với dân quân ước tính khoảng 35 – 40 nghìn quân nhân, trên 150 xe tăng và hơn 400 khẩu pháo. Danh sách các binh đoàn trong thời gian đó đã nhiều lần được đưa tin trong các trận chiến đấu với những người nổi dậy ở Donesk, chứng tỏ rằng, từ đầu mùa hè tại đây đã tập trung gần như toàn bộ lực lượng của lục quân Ukraine.

Toàn quân dồn về vùng Donbass

Quân đội Ukraine có tất cả 4 lữ đoàn “cơ động đường không” thì hiện nay cả 4 đơn vị đều đang chiến đấu tại Donbass: lữ đoàn ĐBĐK độc lập số 25 từ Dnhiepropetrovsk, lữ đoàn 79 từ Nhikolaiev, lữ đoàn 95 từ Gitomy và lữ đoàn 80 được ném tới Donbass từ Lvov và Chernovtsư.

4 lữ đoàn này là toàn bộ lực lượng đổ bộ đường không của Ukraine và năm 2014 là những đơn vị xuất sắc nhất ở nước này. Về mặt nguyên tắc, quân đội Ukraine trước đây không có kinh nghiệm chiến đấu và thực tiễn chiến tranh, chỉ riêng lữ đoàn ĐBĐK độc lập số 95 ở Gitomy có chút ít kinh nghiệm thực tiễn làm “nhiệm vụ kiến tạo hòa bình”. Các tiểu đoàn của đơn vị này trước đây đã tham gia các hoạt động kiến tạo hòa bình tại Siera Leon, Nam Tư cũ và Iraq.

Các máy bay Mig – 29  trên vùng trời trận địa quân đội Ukraine tại tỉnh Kharkov. Ảnh: Evghenhy Maloletka/AP

Trong quân đội Ukraine có cả thảy 2 lữ đoàn xe tăng – lữ đoàn xe tăng độc lập số 1 tại tỉnh Chernhigovski và lữ đoàn xe tăng độc lập số 17 ở thành phố Krivoi Rog, tỉnh Dnhiepropetrovsk. Đơn vị khá hơn là lữ đoàn số 1, trang bị các xe tăng T – 64BM “Bulat” sản xuất tại Kharkov, đã được nâng cấp.

Thời Liên Xô loại xe tăng T – 64 được thiết kế và chế tạo tại Kharkov (nơi đã từng là một trong những trung tâm chế tạo xe tăng của Liên Xô), là xe tăng chiến đấu chủ lực của quân đội Xô viết. Các xe tăng loại này không dùng cho xuất khẩu và vì vậy chưa tham gia các cuộc xung đột khu vực, chúng được sử dụng để chiến đấu với những loại xe tăng tốt nhất của NATO ở Tây Âu. Chỉ sau khi Liên Xô sụp đổ, vào năm 1992, 2 chiếc T – 64 mới tham gia cuộc xung đột vũ trang tại Pridnhestrovie.

Biến thể T – 64BM “Bulat” khác với các xe trước đó của Liên Xô bởi vũ khí trang bị, khả năng cơ động và bảo vệ. Từ năm 2005 đến năm 2013 nhà máy xe tăng Kharkov theo đơn đặt hàng của Bộ quốc phòng Ukraine đã nâng cấp 85 chiếc T – 64 theo mẫu thiết kế T – 64BM “Bulat”. Toàn bộ số xe này đã được đưa vào trang bị của lữ đoàn xe tăng số 1, hiện đang hoạt động tại Lugansk.

Lữ đoàn xe tăng độc lập số 1 được chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu từ đầu tháng 3 năm 2014. Nhưng tới trung tuần tháng 6 vẫn nằm tại vị trí đóng quân trước đây ở tỉnh Chernhigovski làm lực lượng dự bị chủ yếu của quân đội Ukraine trên hướng Kiev, đề phòng trường hợp Nga đưa quân vào nước này. Sau khi quân đội LB Nga rút ra xa các đường biên giới với Ukraine, Kiev bắt đầu tung lữ đoàn xe tăng duy nhất có khả năng chiến đấu của mình vào Donbass.

Tiền thân của lữ đoàn này là một binh đội xe tăng – pháo tự hành, được thành lập tại ngoại ô Moscow thời Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, sau đó đơn vị này đã lần lượt tiến công đánh chiếm các thành phố Novgorod, Tarta và Brandenburg. Hiện nay các xe tăng của lữ đoàn đang nỗ lực đánh chiếm Lugansk.

Chiếc xe tăng "Bulat” được nâng cấp đầu tiên đã bị bắn cháy ngày 13 tháng 7 năm 2014 khi quân đội Ukraine nỗ lực phá vòng vây do dân quân thiết lập quanh sân bay Lugansk. Trong vòng 2 tuần tiếp theo lữ đoàn này đã mất thêm ít nhất 3 xe trong các trận đánh.

Lữ đoàn xe tăng thứ hai mà Kiev hiện có – lữ đoàn số 17 ở Krivoi Rog – nằm trong tình trạng tồi tệ hơn về kỹ thuật và hiện nay chưa thấy xuất hiện tại Donbass. Nhưng nó cũng được chuẩn bị ổn thỏa về mặt kỹ thuật và trong trường hợp cuộc xung đột quân sự kéo dài, không bao lâu nữa cũng có thể tham gia các hoạt động chiến đấu.

Quân đội Ukraine có 8 lữ đoàn bộ binh độc lập được cơ giới hóa. Tới cuối tháng 6 năm 2014, 7 lữ đoàn trong số đó đã tham chiến tại khu vực Donesk.

Lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 24, bố trí tại tỉnh Lvov, đã được chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu ngay từ đầu tháng 3. Vào tháng 5 – tháng 6 đơn vị này đã tham chiến tại các thành phố Krasnưi Liman và Iampol tỉnh Donesk, và đầu tháng 7 – trong một nỗ lực nhằm cách ly các nước cộng hòa nổi dậy với đường biên giới Nga, đã bị tổn thất nặng nề ở các làng Zelenopole và Rovenky của tỉnh Lugansk.

Lữ đoàn này có tiền thân là “Sư đoàn thép” của Liên Xô, được những người bôn sê vích thành lập ngay từ năm 1918 tại Ural để chiến đấu với Kolchak và có truyền thống lịch sử chiến đấu lâu dài. Chính vì thế tên gọi đầy đủ của lữ đoàn trong các tài liệu của Ukraine là một bản liệt kê khá lạ lùng: “lữ đoàn cơ giới hóa độc lập Samara – Ulianovsky, Bergichevsky, Thép số 24 mang tên công tước Danhil Galitsky, huân chương Cách mạng tháng Mười, 3 lần huân chương Cờ đỏ, huân chương Suvorov và Bogdan Khmelnhitsky”.

Lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 51 được điều động tới Donbass từ tỉnh Volưnsky. Các bộ phận của đơn vị này ngày 22 tháng 5 đã phải chịu những tổn thất nặng nề đầu tiên ở Volnovakha. Lữ đoàn dường như không muốn chủ động chiến đấu, và Bộ quốc phòng Ukraine hồi tháng 6 đã cho biết, lữ đoàn 51 tạm thời ngừng tham gia chiến dịch chống khủng bố. Vào trung tuần tháng 7 đơn vị này đã tham gia vào nỗ lực chia cắt Donesk khỏi Lugansk của quân đội Ukraine.

 

Xe tăng T – 64BM “Bulat” tại làng Dobghensky tỉnh Kharkov. Ảnh: Evghenhy Maloletka/AP

Lữ đoàn cơ giới hóa cận vệ độc lập số 28 được điều tới khu vực Donesk từ tỉnh Odessa. Lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 93, trước đây đóng tại tỉnh Dnhiepropetrovsk, đã chiến đấu tại Slaviansk, hiện nay cũng đang ở Donesk.

Lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 30 từ tỉnh Gitomy lần đầu tiên đã thấy xuất hiện trong các trận đánh ở thành phố Rubejnoie nằm giữa Slaviansk và Lugansk hồi tháng 6, hiện đang tham chiến tại Lugansk. Các bộ phận của lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 72 từ tỉnh Kiev hồi tháng 6 đã tham gia các trận đánh giành giật sân bay Donesk, tháng 7 bị bao vây chiến dịch trên biên giới với nước Nga gần các làng Zelenopole và Sverdlovsk tỉnh Lugansk, bị tổn thất nặng nề ở đó.

Lữ đoàn cơ giới hóa độc lập số 128 được điều động tới Lugansk từ vùng Zakarpatia nằm ở cực Tây Ukraine, từ thành phố Mukachevo. Trước kia, vào thời Xô viết đây là sư đoàn Turkestan – Zakarpatia cận vệ đã 2 lần được tặng thưởng huân chương Cờ đỏ, là sư đoàn bộ binh sơn cước được thành lập ngay sau cuộc nội chiến, có nhiệm vụ chiến đấu chống thổ phỉ.

Năm 1941 sư đoàn này đã tham gia lực lượng chiếm đóng Iran của Liên Xô, sau đó phòng ngự Bắc Kapkaz trước quân Đức và giải phóng Crưm cùng Sevastopol. Sư đoàn kết thúc Chiến tranh Vệ quốc tại Séc, nhưng sau năm 1945 đã nhiều lần nhận mệnh lệnh chiến đấu. Năm 1956 đơn vị này tham gia các trận chiến đấu chống lực lượng nổi dậy Hungary tại Budapest, và năm 1968 tiến vào Praha. Năm 1965 chính sư đoàn này với biên chế đầy đủ đã bảo đảm cảnh quay các hoạt động chiến đấu đông người trong bộ phim “Chiến tranh và hòa bình” của Bondachuk cha. Từ năm 1979 một trung đoàn của sư đoàn này tham gia cuộc chiến tranh Afghanistan.

Sư đoàn bộ binh sơn cước độc nhất đóng quân tại Zakarpatia mà Ukraine được thừa hưởng sau năm 1991 này, sau khi rút gọn năm 2004 được đổi tên thành lữ đoàn. Vào năm 2013 Bộ quốc phòng Ukraine công nhận lữ đoàn này là đơn vị tốt nhất trong số các binh đoàn bộ binh của nước này. Hiện nay các chiến sỹ bộ binh sơn cước Ukraine đang chiến đấu tại những thảo nguyên vùng Donesk – lần đầu tiên ghi nhận sự xuất hiện của lữ đoàn trong các cuộc giao tranh hồi tháng 6 trên các hướng tiếp cận Lugansk từ phía Bắc.

Ngoài những lữ đoàn cơ động đường không, xe tăng, cơ giới hóa, trong cuộc chiến giành giật vùng Donbass còn có sự tham gia của toàn bộ lực lượng đặc nhiệm Ukraine. Tại nước này, tới năm 2014 còn lại 2 trung đoàn đặc nhiệm độc lập, bố trí trên hữu ngạn sông Dnhiepr: trung đoàn đặc nhiệm độc lập số 3 tại Kirovograd và trung đoàn đặc nhiệm độc lập số 8 ở Khmelnhitsky. Hiện nay các bộ phận của 2  trung đoàn đặc nhiệm này đã xuất hiện ở Donbass – họ phòng ngự các căn cứ bảo quản trang bị kỹ thuật chiến đấu ở Artemovsky và 2 sân bay Donesk, Slaviansk.

Trong các lực lượng vũ trang Ukraine có khoảng 3 lữ đoàn pháo binh. Một trong số đó là lữ đoàn số 26, trước kia đóng tại tỉnh Gitomy, hiện nay đang tham chiến tại Donbass. Chính những khẩu lựu pháo của lữ đoàn này đã bắn phá Slaviansk. Lữ đoàn này được coi là đơn vị tốt nhất trong số các đơn vị pháo binh còn lại của Ukraine, gần đây đã nhận được những hệ thống trinh sát và chỉ huy hỏa lực pháo binh mới. Lữ đoàn được trang bị lựu pháo xe kéo 152 mm “Msta”, pháo tự hành “Ghiatsint” và các hệ thống phản lực hỏa lực giàn “Uragan”.

Cuộc chiến tranh thực sự

Ngoài các phân đội quân đội chính quy, tại tất cả các tỉnh của Ukraine từ cuối tháng 4 cái gọi là những tiểu đoàn phòng thủ lãnh thổ – các tổ chức tình nguyện gồm những phần tử cốt cán của nhiều tổ chức dân tộc chủ nghĩa cực đoan nằm trong cơ cấu tổ chức của Bộ quốc phòng được tích cực xây dựng. Chúng được thành lập dựa trên cơ sở sắc lệnh “Về động viên cục bộ” của quyền tổng thống Turchinov mà quốc hội chuẩn y. Như vậy, tại Donbass hiện có 5 loại hình cơ cấu sức mạnh từ phía Kiev đang chiến đấu – các lữ đoàn quân đội thường trực và các tiểu đoàn phòng thủ khu vực, các đơn vị Cận vệ quốc gia (thành lập trên cơ sở bộ đội nội vụ của Bộ nội vụ), cùng với các tiểu đoàn công an và đặc nhiệm của Tổng cục an ninh Ukraine.

Doanh trại tạm của tiểu đoàn “Aidar” ở Lugansk.  Ảnh: Anastasia Vlasova/ITAR- TASS

Vào cuối tháng 6 năm 2014 tiểu đoàn tự vệ “Aidar” số 24, được thành lập ở phía Bắc tỉnh Lugansk, nơi con sông Aidar – một nhánh của sông Đông phương Bắc chảy qua, đã mắc phải tai tiếng thảm hại. Vào đêm 17 rạng ngày 18 tháng 6 tiểu đoàn này bắt đầu cuộc tiến công vào xóm Shatstie và bị dân quân đánh bại. Bộ quốc phòng Ukraine cáo buộc chỉ huy tiểu đoàn không chấp hành mệnh lệnh và có ý định giải tán đơn vị này. Về phía mình chỉ huy trưởng tiểu đoàn tình nguyện kết tội các tướng lĩnh Ukraine trong việc tiết lộ thông tin cho đối phương. Đích thân tổng thống mới đắc cử Poroshenko phải can thiệp vào cuộc xung đột này và bãi bỏ mệnh lệnh giải tán tiểu đoàn “Aidar”.

Trong nửa cuối tháng 7, khi thấy rõ cuộc tiến công dọc biên giới Nga thất bại, trong xã hội và trên các phương tiện truyền thông Ukraine lại xuất hiện một đợt thăm dò và buộc tội giới lãnh đạo quân sự làm rò rỉ thông tin bí mật. Chính người đứng đầu Tổng cục an ninh Ukraine Nalivaichenko đã thông báo với quốc hội, trong 3 tháng qua tại các bộ tham mưu của quân đội Ukraine đã phát giác hàng loạt gián điệp Nga. Nhưng nếu các thông cáo báo chí chính thức của Tổng cục an ninh Ukraine thường thông báo một cách khoái trá về những vụ bắt giữ các phần tử ly khai và khủng bố khác nhau trong dân thường và chiến binh, thì những thông báo về việc bắt giữ các quân nhân của quân đội Uklraine không bao giờ được công bố.

Từ đầu tháng 6 tại Donbass đã diễn ra cuộc chiến tranh đúng nghĩa, không chỉ đơn thuần là những vụ chạm súng, mà là những cuộc giao tranh thật sự có sử dụng tất cả các laoị vũ khí: máy bay cường kích, tăng thiết giáp, pháo binh hạng nặng. Chỉ số ít những người đang tham chiến – từ cả 2 phía không quá 60 nghìn với vài trăm khẩu pháo có thể cứu được khu vực khỏi sự tàn phá nặng nề. Xin được nêu vài chi tiết để so sánh, vào cuối năm 1943 cũng trên vùng lãnh thổ này trong quá trình chiến dịch tiến công Donbass của quân đội Xô viết, gần 1,5 triệu quân, 25 nghìn khẩu pháo và trên 2.000 xe tăng của 2 bên đã giao tranh. Khi đó khu vực đã bị hủy diệt hoàn toàn, hiện nay sự tàn phá mới chỉ mang tính chất cục bộ, ở những địa bàn chiến đấu khốc liệt nhất định.

Các đơn vị với tất cả những khiếm khuyết của quân đội Ukraine,  chỉ nhờ có vũ khí hạng nặng mới đủ khả năng tiến công lực lượng nổi dậy có kết quả, nhưng rõ ràng không hề  muốn chiến đấu với đồng bào của mình. Trong khi đó các đơn vị tình nguyện đủ loại của Kiev tràn đầy hăng hái, nhiệt tình nhưng không có vũ khí trang bị và kinh nghiệm cần thiết. Tuy nhiên nếu kết hợp vũ khí hạng nặng của quân đội và nguyện vọng chiến đấu của các tình nguyện viên, thì các lực lượng sức mạnh của Kiev trước thời điểm công bố ngừng bắn tạm thời ngày 23 tháng 6 đã có thể chiếm được khu vực phía Nam và phía Tây tỉnh Donesk và phần phía Bắc của Lugansk.

Sau khi kết thúc giai đoạn ngừng bắn mà tổng thống Poroshenko tuyên bố, vào đầu tháng 7 năm 2014 quân đội Ukraine bắt đầu cuộc tổng công kích trên tất cả các hướng, đồng thời nỗ lực cách ly các nước cộng hòa chưa được thừa nhận với biên giới LB Nga. Có vẻ như quyết định này được thông qua không phải vì những mục đích quân sự, mà hoàn toàn vì những nguyên nhân chính trị. Chiến dịch có chiều sâu như thế – bộ đội phải vượt qua lãnh thổ của quân nổi dậy hơn 100 km dọc biên giới Nga – đòi hỏi trình độ huấn luyện và hiệp đồng hoàn toàn khác. Trên thực tế các lữ đoàn của Ukraine đơn giản là không thể gồng mình thực hiện ý đồ thông thái mang tính học thuyết như vậy và đã rơi vào tình trạng bị bao vây chiến dịch, phải chịu những tổn thất lớn về sinh lực và phương tiện kỹ thuật ở đó.

Trong khi đó quân đội Kiev, tận dụng ưu thế tổng hợp về pháo binh và tăng thiết giáp, đã có thể đãnh bật quân nổi dậy ra khỏi khu vực Slaviansk – Lisichansk trong tháng 7 và tiến sát tới Donesk, Lugansk. Hiện nay các lực lượng sức mạnh Ukraine đang nỗ lực chia cắt những trung tâm này của các nước cộng hòa chưa được công nhận với nhau.

Cả 2 bên đối địch đều công bố các con số tổn thất của quân đội Ukraine khác nhau. Ngày 8 tháng 6 năm 2014 cục trưởng Cục quân y Bộ quốc phòng Ukraine Vitaly Andronaty cho biết có 147 quân nhân bị chết và 389 người bị thương. Đại diện dân quân Donesk cũng trong ngày hôm đó công bố những con số lớn hơn – trên 2.890 lính và sỹ quan bị chết và bị thương.

Sau 1,5 tháng cũng chính ông Andronaty thông tin, theo thực trạng ngày 22 tháng 6 tính từ thời điểm bắt đầu các trận đánh đã có 991 quân nhân bị thương, ông này không nêu ra số người chết. Chúng tôi đã làm rõ, ông Andronaty chỉ nói về số lính và sỹ quan của các lực lượng vũ trang Ukraine, không đề cập tới tổn thất của các lực lượng sức mạnh khác (Bộ nội vụ và cận vệ quốc gia). Trong khi đó đại diện lực lượng nổi dậy của Donesk và Lugansk cho hay, từ ngày 2 tới 23 tháng 6 toàn bộ lực lượng sức mạnh của Kiev có 6.489 người bị chết và bị thương.

Có lẽ những số liệu của 2 bên đều không khớp với thực tế – một bên giảm xuống, còn bên kia thì nâng lên. Nhưng chắc chắn, số người chết và bị thương từ lâu đã vượt quá 1.000.

Kiev không công bố tổn thất trang bị kỹ thuật, những người nổi dậy khu vực Đông Nam trong các thống kê với mục đích tuyên truyền ước tính trên 100 xe tăng và hơn 200 xe bọc thép chở quân cùng xe chiến đấu bộ binh của quân đội Kiev đã bị bắn cháy. Có thể tổn thất chiến đấu thực tế chắc chắn ít hơn, và các xe đã cũ với mức độ sử dụng quá nhiều bị loại ra khỏi trang bị hàng loạt. Nhưng mặt mạnh của quân đội Ukraine không chỉ có một lượng lớn trang bị kỹ thuật từ thời Liên Xô tại các kho và các nguồn dự trữ, mà còn có các tiểu đoàn sửa chữa – khôi phục, đủ khả năng trong những thời hạn ngắn trả về đơn vị hàng loạt ô tô và xe chiến đấu. Các đội sửa chữa – cứu kéo đã được triển khai tại Donbass ngay từ hồi tháng 6 và hiện tại có thể bảo đảm xe tăng và xe tiết giáp cho quân đội Ukraine ngay cả trong trường hợp tổn thất tương đối lớn trong chiến đấu.

Theo quy luật thông thường, các đơn vị pháo binh có tổn thất thấp nhất. Chẳng hạn như, lữ đoàn pháo binh số 26 hoạt động tích cực trong tháng giao tranh đầu tiên tính tới ngày 1 tháng 7 tổn thất 3 người chết, 7 người bị thương – các phóng viên tại chỗ từ Berdichev và Gitomy, nơi lữ đoàn trú đóng từ đầu cuộc chiến đã xác nhận những con số này.

Trong các tháng 5, 6 dân quân trên thực tế không có các phương tiện phản pháo, và lực lượng pháo binh của Kiev hoạt động, chế áp đối phương bằng hỏa lực tập trung tầm xa, từ những trận địa sơ sài mà không hề bị trừng phạt. Từ đầu tháng 7 trong lực lượng dân quân lần đầu tiên ghi nhận sự xuất hiện đáng kể của vũ khí pháo binh, và họ bắt đầu những nỗ lực chống lại các đợt pháo kích. Nhưng ngay cả dân quân cũng cho biết những con số thiệt hại không đáng kể của lực lượng pháo binh Kiev – gần 20 khẩu pháo kéo, 12 hệ thống hỏa lực giàn và vài khẩu lựu pháo.

Theo những thông tin khác nhau của lực lượng dân quân, họ đã bắn rơi trên 30 máy bay của Không quân Ukraine. Trên thực tế các quan sát viên nhận định tổn thất của Không quân Kiev khoảng 12 – 15 máy bay. Trước thời điểm nổ ra chiến sự tại Ukraine ước tính có gần 150 máy bay chiến đấu được sản xuất từ thời Liên Xô, nhưng phân nửa số đó đã không còn khả năng chiến đấu. Vì thế tổn thất máy bay của Kiev phải thừa nhận là cao. Không quân có ưu thế tuyệt đối trên chiến trường, tuy nhiên đã không thể gây được tác động mạnh với lực lượng nổi dậy. Át chủ bài của các tướng lĩnh Kiev không phải là máy bay và trực thăng, mà là số lượng xe tăng lớn và pháo binh.

 

Nghi thức vĩnh biệt các quân nhân Ukraine tử trận tại Lvov ngày 18 tháng 7 năm 2014. Ảnh: Pavel Papamarchuk/RIA Novosti

Động viên cục bộ 

Ngày 22 tháng 7 tổng thống Poroshenko ký sắc lệnh ban hành và đạo luật “Về động viên cục bộ”. Đây là nỗ lực tiến hành lần thứ ba đợt động viên như thế tại Ukraine. Sắc lệnh như vậy được ban bố lần đầu tiên ngay từ ngày 17 tháng 3, lần thứ hai vào ngày 6 tháng 5. Khi đó đã gọi nhập ngũ vào các lực lượng vũ trang Ukraine được gần 20 nghìn người và 20 nghìn nữa vào biên chế của lực lượng Cận vệ quốc gia. Dự kiến, “đợt động viên cục bộ lần thứ ba” (chính giới Kiev đặt tên cho biện pháp này như thế) sẽ cho phép kiện toàn các lữ đoàn đang tham chiến và “chuyển vào trạng thái sẵn sàng chiến đấu” thêm khoảng 60 binh đội của quân đội Ukraine.

Ngay trong tháng 4 khi bắt đầu động viên và nổ ra chiến sự đã bộc lộ rõ ràng sự kém cỏi về trang bị của quân đội Ukraine, thiếu quân trang, quân dụng hiện đại tối thiểu, chẳng hạn như khí tài nhìn đêm, gile chống đạn cho binh lính. Vì vậy Bộ quốc phòng và nhà cầm quyền Ukraine đã buộc phải triển khai các chiến dịch vận động công khai, nhắm vào công chúng để quyên góp tiền bạc mua gile chống đạn ở khắp những nơi có thể, mà đợt lớn đầu tiên gồm vài nghìn chiếc đã đặt hàng tại Séc. Việc mua sắm không tránh khỏi tai tiếng, khi Ủy ban chống độc quyền Ukraine phong tỏa việc mua sắm gile chống đạn trên thị trường nội địa thiếu cạnh tranh, và những loạt gile chống đạn đầu tiên đưa vào quân đội tỏ ra có cấp độ bảo vệ thấp nhất, chúng không chịu được ngay cả đạn súng ngắn.

Các hoạt động chiến đấu, dĩ nhiên, đã dẫn tới chi phí quân sự gia tăng đột ngột. Bộ tài chính Ukraine ngay trong tháng 5 đã công bố phần ngân sách quân sự dự kiến gia tăng 50%. Trong năm 2013 vừa qua ngân sách quân sự Ukraine được đánh giá khoảng 2,4 tỷ USD (so sánh với ngân sách quân sự của LB Nga cũng trong năm đó là 71 tỷ USD, nghĩa là lớn hơn gần 30 lần).

Gia tăng chi phí cho quốc phòng làm sản sinh trong giới những người đại diện nhất định của quân đội Ukraine và tổ hợp công nghiệp quân sự trạng thái phấn kích. Vì thế, tạp chí chính thức “Quân đội Ukraine” của Bộ quốc phòng nước này ngày 21 tháng 6 năm 2014 thậm chí đã đăng một bài báo với cái tít đặc biệt “Thời kỳ vàng son của tổ hợp công nghiệp quân sự Ukraine”, trong đó đưa tin, các xí nghiệp của tổ hợp công nghiệp quân sự Ukraine “đã nhận được những hợp đồng  sửa chữa và nâng cấp các phương tiện kỹ thuật quân sự khác nhau trị giá nhiều triệu”.

Việc các đơn đặt hàng quân sự tại Ukraine tăng lên, trên thực tế được khẳng định từ nhiều nguồn tin. Ngày 18 tháng 6 trong một cuộc họp báo, đại diện Hội đồng an ninh và quốc phòng nước này đã thông tin về kế hoạch mua sắm cho quân đội 1.000 xe bọc thép chở quân mới của phòng thiết kế Kharkov mang tên Morozov (thời Liên Xô từng là một trong số những nhà thiết kế và chế tạo kỹ thuật thiết giáp chủ chốt).

Nhưng “thời kỳ vàng son của tổ hợp công nghiệp quân sự Ukraine” cũng không tránh khỏi những vụ scandal tham nhũng. Chẳng hạn, ngày 16 tháng 7 Hội đồng an ninh và quốc phòng Ukraine công bố về việc bắt giữ giám đốc doanh nghiệp nhà nước “nhà máy tăng thiết giáp Kiev” vì tội biển thủ số tiền vừa được trích ra để trang bị xe bọc thép chở quân cho lực lượng Cận vệ quốc gia.

Thêm vào đó, ngày 4 tháng 6 năm 2014 Bộ quốc phòng Ukraine đã công bố, tất cả các quân nhân tham gia chiến dịch chống khủng bố tại miền Đông sẽ được nhận 100% khoản tiền phụ cấp. Nếu trong thời bình một binh nhì của lực lượng vũ trang Ukraine phục vụ theo chế độ hợp đồng nhận được 2.700 grivna (gần 8.000 rub), còn tiểu đội trưởng – 4.100 grivna (gần 12.000 rub), thì từ tháng 6 khi tham gia các hoạt động chiến đấu họ sẽ nhận được số tiền nhiều gấp đôi. Vì tiền lương trung bình ở Ukraine đầu năm 2014 chỉ vào khoảng gần 3.000 grivna, thì với nhiều người đây đã là số tiền không tệ lắm.

 

Phản ứng của thân nhân những binh lính Ukraine đang hiện diện tại khu vực chiến dịch chống khủng bố, ngày 22 /7 / 2014. Ảnh: Maksim Nhikitin/ ITAR-TASS

Những ưu điểm và nhược điểm của quân đội Ukraine

Những nhược điểm của quân đội Ukraine bộc lộ hết sức rõ ràng. Trước đây đạo quân này chưa từng chiến đấu, và với tư cách là một quân đội thời bình cũng còn xa mới được coi là lý tưởng. Suốt hơn 20 năm độc lập lực lượng vũ trang Ukraine tồn tại với công tác cung cấp tài chính, trang bị và huấn luyện  ở mức độ tối thiểu.

Ngày 18 tháng 6 trong lễ tốt nghiệp của các sỹ quan Trường đại học quốc phòng Ukraine (cơ sở đào tạo đại học quân sự chính của nước này), tân tổng thống Poroshenko trong bài diễn văn của mình đọc trước các nhà quân sự Ukraine, đã khái quát hóa thực trạng của quân đội: “Chúng ta còn có những nhược điểm. Đó vừa là các vấn đề hiệp đồng, vừa là việc tổ chức thông tin liên lạc trong quá trình chiến đấu, và sự thiếu hiệu quả của công tác quân báo. Các ưu tiên của chúng ta sẽ là – khắc phục những khiếm khuyết trong thông tin liên lạc, trinh sát, chất lượng bảo đảm hậu cần, chất lượng công tác động viên...”

Không thể nói rằng, các thiếu sót này đã được khắc phục. Về mặt chiến thuật các nhân viên sức mạnh Ukraine rõ ràng vẫn còn thua xa quân nổi dậy, mà trong hàng ngũ của họ có không ít những cán bộ chỉ huy đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm chiến đấu tại Bắc Kavkaz.

Nhưng các thành quả của Kiev trên bình diện quân sự cũng khá rõ ràng. Theo thực trạng tình hình vào thời điểm giữa tháng 3, đó là một con số 0 tròn trĩnh, phần lớn các binh đội thể hiện không đủ khả năng rời khỏi doanh trại, không biết, và cái chính là, không muốn chiến đấu. Nhưng sau 2 – 3 tháng đầu mùa hè đã có thể siết lại và tung vào chiến đấu hầu hết những lữ đoàn lục quân hiện có. Một quân đội với toàn bộ sỹ quan và binh sỹ thiếu kinh nghiệm, bắt đầu chiến đấu một cách nghiêm túc trong những điều kiện bị tổn thất khá lớn, trang bị và bảo đảm kém. Bộ khung chỉ huy có kinh nghiệm chiến đấu thực tiễn từng bước được hình thành – cũng giống như ở nước Nga thời các cuộc chiến tranh Chesnya.

 

Tổng thống Ukraine Piotr Poroshenko trong lễ tốt nghiệp của các sỹ quan Trường đại học quốc phòng Ukraine, ngày 18/ 6 / 2014. Ảnh: Mikhail Markiv/RIA-Novost 

Chính quyền Kiev đã khởi động guồng máy động viên ít ra cũng đang còn làm việc được, cho phép sử dụng những mặt mạnh của quân đội Ukraine – ưu thế về sinh lực và trang bị kỹ thuật để chống lại quân nổi dậy. Việc sản xuất vũ khí trang bị mới  có thể không bao lâu nữa sẽ được tổ chức, nhưng đã quyết định tiến hành mở niêm các nguồn dự trữ cũ thời Liên Xô. Các chuyên gia của những ngành quân sự cần thiết đã từng làm việc, những đơn vị sửa chữa và các nhà máy còn lại từ thời Liên Xô đều được huy động. Như vậy trang bị kỹ thuật cũ của Liên Xô sẽ không thiếu trong quân đội Kiev, ngay cả trong điều kiện tổn thất cao.

Nhưng nếu cả khả năng chiến đấu và lực lượng của quân đội Ukraine đều tăng lên trong tương lai gần, thì nước này sẽ vấp phải những khó khăn mới. Tới thời điểm giữa mùa hè đã bắt đầu xuất hiện những hậu quả tiêu cực của khủng hoảng kinh tế xã hội, do cuộc cách mạng Maidan và đối đầu quân sự tại miền Đông gây ra. Khủng hoảng không tránh khỏi, và nó được dự tính sẽ nổ ra vào mùa thu. Đồng thời từ tháng 7 đã bắt đầu quan sát được sự bất bình ra mặt vì cuộc chiến kéo dài. Đã xuất hiện những thông tin đầu tiên về các hành động phản đối và trốn tránh động viên rộng khắp. Đặc biệt là, thông tin về những vụ việc như vậy xuất hiện thường xuyên hơn tại khu vực phía Tây đất nước, nơi nhiều năm được coi là thành trì của chủ nghĩa dân tộc và lòng yêu nước.

Trong những tuần sắp tới nếu không thể đè bẹp quân nổi dậy thì quân đội Kiev sẽ vấp phải những khó khăn lớn trong công tác hậu cần. Những khó khăn không thể giải quyết được bằng các khẩu hiệu dân tộc chủ nghĩa và huy động vũ khí cũ thời Xô viết.

Đỗ Ngọc Inh

Nguồn: “Hành tinh Nga”

Tạp chí Giáo dục Quốc phòng- An ninh