Scotland và kỳ trưng cầu lịch sử

 Lời dẫn: Cuộc trưng cầu ý dân về độc lập của Scotland đã chính thức bắt đầu từ sáng sớm 18/9 và kết thúc lúc 22 giờ- giờ Anh, tức 2 giờ ngày 19/9 theo giờ Hà Nội. Người dân Scotland đứng trước một lựa chọn lịch sử: Trả lời có hay không với câu hỏi “Scotland có nên là một quốc gia độc lập?”. Cuộc kiểm phiếu đang được tiến hành. Dự kiến kết quả kiểm phiếu trên toàn Scotland sẽ được công bố trong sáng nay, sau 05:30 GMT, tức 12:30 giờ Hà Nội.

=== ===== ===

Quá trình kiểm phiếu dự kiến được tiến hành thâu đêm với các kết quả riêng rẽ sẽ được công bố tại từng khu trong số 32 khu vực trưng cầu của Scotland.  

Kết quả cuộc trưng cầu ý dân ở Scotland về việc có nên tách khỏi Vương quốc Anh để trở thành quốc gia độc lập hay không sẽ được công bố sau 6g30 sáng 19-9 (giờ Scotland).

Ngày 18-9, khoảng 4,3 triệu cử tri Scotland bắt đầu cuộc trưng cầu ý dân lịch sử. Khi bỏ phiếu, người dân Scotland chỉ trả lời một trong hai đáp án, hoặc “có” hoặc “không” cho câu hỏi “Scotland có nên là một nước độc lập không?” sau “cuộc hôn nhân” kéo dài 307 năm với Vương quốc Anh. 

Người dân Scotland bỏ phiếu tại 5.579 địa điểm. Phòng phiếu mở cửa lúc 7g và kết thúc vào 22g cùng ngày. BBC mô tả không khí bỏ phiếu trong ngày 18-9 rất bận rộn khi nhiều cử tri xếp hàng từ lúc mở thùng phiếu cho đến hết buổi sáng. 

Sau khi các phòng phiếu đóng cửa, 32 hội đồng địa phương khắp Scotland sẽ bắt đầu kiểm phiếu. Sau khi quy trình kiểm phiếu kết thúc, các quan chức ở mỗi hội đồng sẽ công bố kết quả cho trưởng ban kiểm phiếu là bà Mary Pitcaithly ở Edinburgh. Sau khi thông qua kết quả bỏ phiếu của 32 hội đồng địa phương, bà Pitcaithly sẽ công bố kết quả cuộc trưng cầu ý dân ở trung tâm Royal Highland.

Bà Pitcaithly cho biết bà sẽ công bố kết quả vào “giờ điểm tâm” ngày 19-9. Trong khi đó theo ban tổ chức kiểm phiếu Scotland, kết quả cuộc trưng cầu ý dân nhiều khả năng sẽ được công bố trong khoảng thời gian từ 6g30-7g30 sáng (giờ địa phương).

Chính phủ Scotland gọi cuộc trưng cầu ý dân là cơ hội “nghìn năm có một” để người dân tự quyết định tương lai đất nước. Đảng Dân tộc Scotland (SNP) kêu gọi cử tri bỏ phiếu ủng hộ tách khỏi nước Anh vì tin rằng cuộc sống tương lai sẽ tốt đẹp và công bằng hơn.

Ông Alex Salmond, bộ trưởng thứ nhất của Scotland và là người chủ trương tách xứ sở này ra khỏi Liên hiệp Anh, nói với báo The Star rằng nhiều người Scotland đang chia sẻ giấc mơ cùng với ông. “Chúng tôi nhìn thấy mọi người sẽ chọn câu trả lời “Có”. Họ cảm nhận được một cơ hội to lớn” - ông Salmond nói.

Tuy nhiên, Thủ tướng Anh David Cameron cho rằng nếu Scotland tách khỏi Vương quốc Anh sẽ là “cuộc ly hôn vô cùng đau đớn” và cảnh báo rằng nước này sẽ phải đối mặt với những bất ổn về chính trị và kinh tế. 

Cử tri Scotland cũng ý thức được tầm quan trọng của cuộc trưng cầu ý dân nên đã nườm nượp kéo đến các điểm bỏ phiếu. Cô Charlotte Farish, một cử tri ở điểm bỏ phiếu Edinburgh, cho biết: “Đây là một ngày quan trọng. Đây là quyết định sẽ tồn tại mãi mãi và sẽ ảnh hưởng đến con cái của tôi”.

Khắp các đường phố, cửa sổ nhà nào cũng có các biểu ngữ, huy hiệu cài áo, bánh có chữ YES (có) hoặc NO (không) để thể hiện quan điểm của cử tri. Theo quan sát của phóng viên, chữ YES đang áp đảo so với NO. Tuy nhiên, những người tham gia chiến dịch phản đối độc lập cho biết có nhiều cử tri nói không nhưng họ không thể hiện điều đó ra ngoài.

Trước giờ bỏ phiếu, người ta khó có thể biết trước được kết quả khi tỷ lệ người ủng hộ và phản đối gần bằng nhau, trong khi có tới 350.000 người chưa có quyết định.

Hiện trạng thay đổi

Dù cử tri Scotland nói “Có” hay “Không” với độc lập, thì mọi thứ sau cuộc trưng cầu ý dân sẽ không bao giờ như xưa. Thủ tướng Cameron nói trong bài phát biểu cuối cùng nhằm thuyết phục Scotland ở lại: “Hiện trạng đã không còn nguyên. Sẽ không thể trở lại như cũ. Dù kết quả bỏ phiếu là ‘không’ thì mọi thứ cũng thực sự thay đổi”. Ông Cameron còn ví von: “Độc lập sẽ không phải là một cuộc ly thân thử, nó sẽ là một cuộc ly hôn đau đớn”.

Nếu đa số người dân “xứ sở kèn túi” ủng hộ tách khỏi Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ailen, Scotland sẽ chính thức độc lập vào ngày 24/3/2016 sau khi giải quyết “thủ tục ly hôn” với các khu vực còn lại của Liên hiệp. Scotland sẽ chấm dứt tư cách là một thành viên của Vương quốc Anh kéo dài hơn 300 năm qua, và việc này có thể dẫn tới Thủ tướng Anh David Cameron phải từ chức, đặt ra nhiều thách thức về vị thế của Anh trên trường quốc tế.

Trong trường hợp tách ra, chính phủ Anh cho biết Scotland sẽ không được tiếp tục sử dụng bảng Anh làm tiền tệ chính thức và tham gia liên minh tiền tệ với các khu vực khác của Vương quốc Anh. Trong khi đó, Thủ hiến Salmond nói rằng Scotland sẽ không chia sẻ gánh nợ quốc gia với Vương quốc Anh trừ khi được dùng đồng bảng Anh. Ông Salmond cũng mong muốn Nữ hoàng Elizabeth sẽ tiếp tục là nguyên thủ quốc gia của Scotland.

Còn trong trường hợp cử tri quyết định ở lại với Liên hiệp Anh, Scotland sẽ được trao quyền lực mới về các lĩnh vực như thuế và phúc lợi, theo lời hứa hẹn của các lãnh đạo Anh.

Ông Cameron và Thủ hiến Scotland hồi tháng 10/2012 đã ký Thỏa thuận Edinburgh, theo đó cho phép Scotland tổ chức trưng cầu ý dân về độc lập vào mùa thu năm 2014. Ông Cameron, vốn không được lòng người dân Scotland, đã bị dư luận Anh chỉ trích mạnh mẽ vì không sớm xem xét nghiêm túc vấn đề độc lập của Scotland.

Đôi nét lịch sử

Lịch sử về nền độc lập của Scotland là một câu chuyện có lẽ bắt nguồn từ gần 2.000 năm về trước, khi mà đế quốc La Mã còn thống trị cả châu Âu, trong đó có quần đảo Anh. Tuy vậy, ngay cả vào thời kỳ hùng mạnh nhất, các đoàn quân La Mã cũng không thể khuất phục được những bộ lạc miền núi của Scotland (những khám phá lịch sử gần đây cho thấy số doanh trại La Mã ở Scotland là nhiều nhất so với bất kỳ nước châu Âu nào khác). Dưới thời hoàng đế Hadrian, người La Mã buộc phải xây dựng một bức tường thành khổng lồ ở miền bắc nước Anh với chiều dài 120 km để ngăn chặn các cuộc tấn công của người Scotland. Bức tường thành này đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhà văn Mỹ George R.R.Martin viết bộ tiểu thuyết siêu ăn khách Trò chơi vương quyền.

Đến cuối thế kỷ 13, Scotland từng có lúc bị nước Anh xâm chiếm gần như toàn bộ nhưng sau đó đã chống trả thành công dưới sự lãnh đạo của các anh hùng William Wallace và Robert Bruce. Sau khi cuộc chiến này kết thúc, người Scotland đã viết bản tuyên ngôn độc lập cho nước mình vào năm 1320, và nhiều nhà sử học xem đây là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên trên thế giới. Câu chuyện về William Wallace cũng trở thành nguồn cảm hứng cho nam tài tử Mel Gibson làm nên bộ phim nổi tiếng Braveheart (Trái tim dũng cảm).

Tới năm 1707, nền kinh tế Scotland bị thiệt hại nặng nề do cú đầu tư sai lầm vào việc xây dựng thuộc địa ở châu Mỹ, dẫn tới việc nhiều nhà quý tộc và tư sản của nước này đứng trước nguy cơ phá sản. Trước thử thách đó, giới lãnh đạo Scotland đã đánh đổi nền độc lập bằng cách chấp nhận sáp nhập với nước Anh để nhận lại sự cứu viện về mặt kinh tế. 

Trong vòng hơn 300 năm từ đó cho đến nay, lúc nào ở Scotland cũng tiềm tàng các phong trào nếu không phải là đòi độc lập thì cũng là mong muốn có thêm quyền tự trị. Vào năm 1979, trong cuộc trưng cầu dân ý lần đầu tiên về việc trao quyền tự trị cho Scotland, đảng Dân tộc Scotland (SNP) đã thành công trong cuộc vận động được 52% số cử tri đi bầu ủng hộ việc Scotland được phép có chính phủ tự trị với quốc hội riêng. Tuy nhiên khi đó tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu chỉ có hơn 63% nên kết quả không được chính quyền trung ương chấp nhận.

Vào năm 1997, khi người Scotland một lần nữa có cơ hội trả lời trưng cầu dân ý về quyền tự trị, số người đồng ý đã lên tới gần 75%. Từ đó tới nay, Scotland có chính phủ và nghị viện riêng với một số quyền tự quyết nhất định. Tới năm 2007, SNP giành được quyền lãnh đạo chính phủ Scotland và Thủ hiến Alex Salmond bắt đầu khởi động chiến dịch đòi độc lập, với đỉnh điểm là cuộc trưng cầu dân ý diễn ra vào ngày 18.9.

Cho đến giờ thì các cuộc khảo sát ý kiến cử tri đều cho thấy hai phía đồng ý (có) và không đồng ý (không) đang ở trong thế so kè quyết liệt, với phe “không” thường dẫn trước vài phần trăm. Việc phe “có” lần đầu tiên bứt phá giành 51% hồi đầu tháng đã làm chính phủ trung ương ở London hốt hoảng và nhanh chóng đưa ra những lời hứa hẹn về việc trao thêm quyền quyết định các vấn đề thuế và chi tiêu nếu người Scotland chấp nhận nói “không”.

Đâu là nguyên do khiến cho nhiều người Scotland hào hứng với việc nói “có” trong cuộc trưng cầu lần này? Những lý do mà phe “có” đưa ra đều là những đề tài nóng không chỉ ở riêng Scotland mà còn ở cả nước Anh và châu Âu, nhất là kể từ đợt khủng hoảng tài chính năm 2008: Bất bình đẳng kinh tế, tình trạng thất nghiệp kéo dài, cắt giảm phúc lợi xã hội trong khi lại ưu đãi cho việc giải cứu các đại ngân hàng, tình trạng nền kinh tế phụ thuộc quá nhiều vào các ngành ngân hàng và tài chính… Phe “có” tin rằng một nước Scotland độc lập sẽ đưa ra được giải pháp cho những vấn đề kể trên tốt hơn cách mà chính quyền ở London đã và đang lựa chọn.

Một vấn đề khác làm dân Scotland bất đồng với người Anh là có nên ở lại trong khối EU hay không. Trong những năm gần đây, khi đa số dân Anh đang ủng hộ việc rời khỏi EU thì người Scotland lại có quan điểm ngược lại. 

Trâm Anh- Tổng hợp
====================

Mời đọc bài liên quan:

1- Edward Snowden trở thành Hiệu trưởng Đại học Tổng hợp Glasgow Scotland

2-  Scotland và kỳ trưng cầu lịch sử