“Tôi không hiểu ông tổng thống Ukraina. Nhưng thái
độ của ông ta thì rất kỳ dị. Có vẻ ông ta chính là một phần của bối cảnh này.
Ông ta đối diện Nghị viện Anh, nghị viện Đức, nghị viện Pháp, nghị viện Ý cứ
như thể ông ta đang đi vận động một chiến dịch chính trị vậy. Chỗ của ông ta lẽ
ra nên ở bàn đàm phán thì hơn”,-
– Time: Trong suốt nhiệm kỳ tổng thống đầu
tiên của ông, dầu mỏ là một trong vài mặt hàng đã mang lại những thành tựu kinh
tế. Hôm nay, với cuộc khủng hoảng khí hậu, chúng ta đang cố gắng tiêu thụ ít dầu
mỏ lại. Ứng viên dẫn đầu trong cuộc bầu cử vào tháng Năm tới ở Colombia là
Gustavo Petro đã đề xuất một chương trình hạn chế thăm dò, khai thác dầu mà
trong đó, các quốc gia nên lập tức thực hiện việc thăm dò dầu mỏ. Ông sẽ hưởng ứng
chứ?
– Lula da
Silva: Xem nào. Petro có quyền đề xuất bất kỳ thứ gì ông ấy muốn. Nhưng,
trong tình hình của Brazil, có vẻ đề xuất này không thực tế. Trong tình chung của
thế giới, nó cũng không thực tế nốt. Chúng ta vẫn còn cần dầu thêm một thời
gian nữa. Chúng ta không thể chỉ… (phóng viên ngắt lời).
– Time: Ý tưởng là vẫn khai thác và sử dụng
những mỏ dầu mà họ đã thăm dò xong và ngừng các cuộc thăm dò tiếp tục. Ông có
cân nhắc chứ?
– Lula da
Silva: Không, chừng nào bạn chưa có năng lượng thay thế, bạn sẽ vẫn phải sử
dụng những năng lượng bạn đang có. Hãy nghĩ về nước Đức nhé: Angela Merkel quyết
định đóng cửa mọi nhà máy điện hạt nhân. Bà ta không hề tính đến việc chiến
tranh Ukraina sẽ nổ ra. Và hôm nay, châu Âu lệ thuộc vào năng lượng từ Nga. Những
gì bạn có thể làm chỉ là bắt đầu một tiến trình cắt giảm lâu dài (nhu cầu sử dụng
dầu) khi mà bạn nâng tỷ lệ các năng lượng thay thế lên. Bạn sẽ không thể hình
dung được viễn cảnh nước Mỹ sẽ dừng nhu cầu tiêu thụ sử dụng dầu của nó đâu.
– Time: Tôi muốn nói về chiến tranh Ukraina.
Ông luôn tự hào rằng mình có thể đối thoại với bất kỳ ai – Hugo Chavez cho tới
George Bush. Nhưng thế giới hôm nay đã trong tình trạng rạn vỡ ngoại giao rất nặng
nề. Tôi băn khoăn là liệu cách tiếp cận của ông còn hiệu quả nữa hay không. Ông
có còn có thể nói chuyện với Vladimir Putin sau những gì ông ta làm ở Ukraina?
– Lula da
Silva: Những chính trị gia chúng tôi gieo gì thì gặt nấy thôi. Nếu tôi gieo
thiện chí, hữu nghị, sự hoà hợp thì tôi sẽ gặt những thứ tốt đẹp. Nếu tôi gieo
bất hoà, tôi sẽ gặt tranh chấp. Putin lẽ ra không nên xâm lược Ukraina. Nhưng
đâu phải một mình Putin có lỗi. Nước Mỹ, EU cũng có lỗi tương xứng. Nguyên nhân
của cuộc xâm lược Ukraina là gì? Tham gia NATO phải không? Vậy thì lẽ ra Mỹ và
châu Âu cần phải tuyên bố “Ukraina sẽ không gia nhập NATO”. Điều đó hẳn sẽ giải
quyết được vấn đề.
– Time: Ông cho rằng mối đe doạ Ukraina gia nhập
NATO là nguyên nhân chính để Nga xâm lược?
– Lula da
Silva: Nó là cái mâu thuẫn được họ đẩy cho leo thang. Nếu họ có thêm lý do
bí ẩn nào khác, chúng ta không biết. Vấn đề khác nữa là Ukraina gia nhập EU. EU
cũng lẽ ra nên tuyên bố “Không, bây giờ không phải lúc Ukraina gia nhập EU, đợi
cái đã”. Họ thực ra không nên đổ thêm dầu vào lửa đối đầu như vậy.
– Time: Nhưng tôi nghĩ là họ cũng đã cố gắng
đối thoại với Nga.
– Lula da
Silva: Không, họ không hề. Đối thoại là cực ít. Nếu bạn muốn có hoà bình, bạn
phải kiên nhẫn. Họ hoàn toàn có thể ngồi xuống đàm phán 10, 15, 20 ngày, thậm
chí cả tháng, cố gắng tìm giải pháp. Tôi nghĩ là đối thoại chỉ hiệu quả khi đối
thoại được tiến hành nghiêm túc.
– Time: Nếu ông là Tổng thống bây giờ, ông sẽ
làm gì? Ông liệu có khả năng tránh được xung đột?
– Lula da
Silva: Tôi không biết liệu mình có khả năng làm được điều đó hay không.
Nhưng nếu tôi là Tổng thống, tôi sẽ điện đàm với Biden, và Putin, và Đức, và
Macron. Bởi vì chiến tranh không phải là giải pháp. Tôi cho rằng vấn đề nằm ở
chỗ nếu bạn không cố gắng, bạn sẽ không giải quyết được các rắc rối. Và cơ bản
là bạn phải nỗ lực, phải thử.
Thỉnh thoảng tôi cảm thấy lo ngại. Tôi quan ngại
khi Mỹ và EU đã đỡ đầu để Juan Guaido (khi ấy đang là người đứng đầu Quốc hội Venezuela) trong vai tổng thống năm 2019. Không giở trò với dân chủ như thế được.
Để Guaido lên làm tổng thống, ông ấy cần phải được bầu. Sự quan liêu không thể
được dùng thay thế cho chính trị. Trong chính trị, hai cơ quan đứng đầu nhà nước (Chủ tịch Quốc hội và Tổng thống) phải là hai cơ quan đều do dân bầu nên, phải biết ngồi xuống đàm phán với nhau,
nhìn vào mắt nhau mà đối thoại.
Và hôm nay, nhiều khi tôi ngồi và xem tổng thống
Ukraina nói chuyện trên truyền hình, được vỗ tay, được cổ vũ, được vinh danh bởi
tất cả các nghị viện. Gã này phải chịu trách nhiệm ngang bằng với Putin cho cuộc
chiến này. Bởi vì trong chiến tranh, không thể chỉ có một bên phạm lỗi. Saddam
Hussein cũng phải có tội ngang với Bush (về cuộc chiến 2003 ở Iraq). Bởi vì
Hussein hoàn toàn có thể nói “Các bạn có thể đến và kiểm tra và tôi sẽ chứng
minh rằng tôi không có vũ khí huỷ diệt”. Nhưng ông ta lừa dối nhân dân của
chính mình. Và hôm nay, Tổng thống Ukraina cũng có thể nói “Nào hãy không nói về
câu chuyện NATO nữa, không nói về việc tham gia EU trong một thời gian nữa. Hãy
thảo luận với nhau trước đã”.
– Time: Vậy là Volodomyr Zelensky lẽ ra nên
đối thoại với Putin nhiều hơn, ngay cả khi 100 ngàn lính Nga đã ở biên giới
Ukraina rồi ư?
– Lula da Silva:
Tôi
không hiểu ông tổng thống Ukraina. Nhưng thái độ của ông ta thì rất kỳ dị. Có vẻ
ông ta chính là một phần của bối cảnh này. Ông ta đối diện Nghị viện Anh, nghị
viện Đức, nghị viện Pháp, nghị viện Ý cứ như thể ông ta đang đi vận động một
chiến dịch chính trị vậy. Chỗ của ông ta lẽ ra nên ở bàn đàm phán thì hơn.
– Time: Ông có thể nói thẳng điều đó tới
Zelensky chứ? Ông ta đâu có muốn cuộc chiến, cuộc chiến nó ập vào ông ta mà.
– Lula da
Silva: Ông ta CỰC muốn cuộc chiến này. Nếu ông ta không muốn chiến tranh,
ông ta đã đàm phám nhiều hơn. Cơ bản là thế. Tôi đã phê phán Putin khi tôi đang
ở Mexico City hồi tháng 3, nói thẳng rằng ông ta đã sai lầm khi xâm lược. Nhưng
tôi không nghĩ ra được một ai đang nỗ lực kiến tạo hoà bình cả. Dư luận bị dẫn
dắt để thù ghét Putin. Cách làm này chả giải quyết được gì cả. Chúng ta cần đạt
được các thoả thuận. Nhưng mọi người thì lại cổ vũ chiến tranh. Các bạn cổ vũ
gã này (Zelensky), và nghĩ rằng hắn ta chính là “trái cherry trên chiếc bánh của
mình”. Chúng ta nên có những đối thoại nghiêm túc kiểu “OK, ông là một diễn
viên hài đáng yêu. Nhưng đừng để chúng tôi thì đi tham chiến trong khi ông lại
đi trình diễn mình trên truyền hình”. Và chúng ta cũng cần nói với Putin: “Ông
thì lắm vũ khí đấy nhưng ông không cần phải dùng chúng ở Ukraina. Hãy đối thoại
đi nào”.
Lula tại một sự kiện ở Sao Bernardo Do Campo trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 1989 của mình. Hình trên TIME
– Time: Ông nghĩ gì về Biden?
– Lula da
Silva: Tôi đã từng có phát biểu khen ngợi Biden khi ông ta công bố chương
trình kinh tế của mình. Nhưng vấn đề là công bố chương trình thì chẳng đủ, cần
phải thực thi nó. Tôi cho rằng Biden đang trong một giai đoạn khó khăn đấy.
Và tôi không nghĩ ông ta quyết định đúng trong chuyện
chiến tranh Nga – Ukraina. Mỹ có rất nhiều ảnh hưởng chính trị. Và Biden lẽ ra
đã có thể tránh cuộc chiến, lẽ ra có thể không kích động nó. Ông ta lẽ ra nên đối
thoại nhiều hơn, tham gia nhiều hơn. Biden có thể bay tới Moskva đối thoại với
Putin. Đấy mới là thái độ mà ta mong đợi ở một lãnh đạo. Phải can thiệp để mọi
thứ không đi lệch hướng. Nhưng tôi không nghĩ là ông ta đã làm thế.
– Time: Biden có nên nhượng bộ Putin không?
– Lula da
Silva: Không. Giống như cái cách người Mỹ thuyết phục Xô-viết không đặt tên
lửa ở Cuba năm 1961 vậy, Biden nên phát biểu “Chúng ta sẽ đối thoại nhiều hơn nữa.
Chúng tôi không muốn nhận Ukraina vào NATO, dừng lại đi”. Đó không phải là nhượng
bộ. Để tôi nói bạn nghe điều này. Nếu tôi là tổng thống Brazil và họ bảo tôi
“Brazil có thể tham gia NATO” thì tôi sẽ trả lời là Không.
– Time: Tại sao?
– Lula da
Silva: Bởi vì tôi là một người chỉ nghĩ đến hoà bình chứ không phải chiến
tranh. Brazil không có mâu thuẫn với quốc gia nào cả: không phải Mỹ, không phải
Trung Quốc, hay Nga, Bolivia, Argentina, Mexico. Và thực tế việc Brazil là một
nước hoà bình sẽ cho phép chúng ta tái tạo những mối quan hệ mà chúng ta từng
kiến tạo hồi 2003-2010. Brazil sẽ lần nữa trở thành vai chính trên bàn cờ toàn
cầu bởi vì chúng ta sẽ chứng tỏ rằng hoàn toàn có thể tạo nên một thế giới tốt
đẹp hơn.
– Time: Ông làm vậy bằng cách nào?
– Lula da
Silva: Chúng ta cần kiến tạo một Cơ quan toàn cầu. Hôm nay Liên hợp quốc chẳng
còn đại diện được cho thứ gì nữa rồi. Các chính phủ cũng chẳng coi trọng Liên hợp
quốc nữa khi mà mỗi bên đều tự đưa quyết định mà không hề tôn trọng LHQ. Nước Mỹ
quá quen với việc đi xâm lược các nước khác mà chẳng thèm hỏi ý kiến ai và xem
thường Hội đồng bảo an. Chúng ta cần xây dựng lại Liên hợp quốc, với thêm nhiều
quốc gia, nhiều cá nhân. Nếu chúng ta làm điều đó, chúng ta sẽ cải thiện được
tình hình thế giới.
Tác giả CIARA NUGENT
